Hoe ga je om met iemand die in de slachtofferrol zit?

Hoe ga je om met iemand die in de slachtofferrol zit?

Hoe ga je om met mensen die alsmaar in de slachtofferrol blijven hangen? Als iemand in de slachtofferrol zit, heeft diegene er vaak een belang bij om dat zo te houden. Voor hun gevoel halen ze er voordeel uit om in de slachtofferrol te blijven zitten.

Als je jezelf als slachtoffer opstelt, brengt dat je altijd wel iets. Het kan zijn dat je denkt dat je meer medelijden krijgt van mensen. Dat is een vorm van aandacht. Het voelt alsof mensen meer aandacht voor je hebben en rekening met je houden.

Een andere reden om in de slachtofferrol te blijven hangen, kan zijn dat je geweten het nodig heeft om de schuld te weerleggen. Voor je gevoel is het niet jouw schuld dat je bent zoals je bent, dat je werk niet leuk is of dat je geen fijne thuissituatie hebt. In de slachtofferrol heb je het gevoel dat het leven jou overkomt en dat jij er niets aan kunt doen. Dat kan een hele fijne manier van vluchten zijn. Je houdt het rustiger voor jezelf.

Liever bekend ongelukkig dan onbekend gelukkig

Veel mensen worden er gelukkig van om ongelukkig te zijn. Ongelukkig zijn en dingen houden zoals ze zijn, voelt als een makkelijker leven dan gelukkig zijn. Onze goede vriend Richard de Leth heeft hier de volgende uitspraak over: “Mensen zijn liever bekend ongelukkig dan onbekend gelukkig.”

Als je een bepaald stuk ongeluk in je leven hebt, maakt dat het heel overzichtelijk. Het wordt tastbaar. Je voelt alsof er niet zoveel opties zijn. Sommige dingen zijn nu eenmaal niet voor jou weggelegd. Jij bent nu eenmaal zo. De wereld heeft jou iets aangedaan en mensen moeten maar rekening met jou houden. Voor je gevoel hoef je zelf niet in beweging te komen en actie te ondernemen. Het is heel aantrekkelijk om in de slachtofferrol te zitten.

De underdog wint altijd

Een van de kenmerken van de slachtofferrol is dat de underdog altijd wint. Vaak heeft de omgeving medelijden met degene die moet lijden of het onderspit moet delven. Diegene krijgt alle support. Je ziet het ook in het bedrijfsleven. De rijke ondernemer krijgt de schuld en de arme arbeiders moeten het onderspit delven.

Mensen hebben heel snel de neiging om de minderheid te ondersteunen. 

Van slachtofferrol naar neerwaartse spiraal

Het aannemen van de slachtofferrol is een heel begrijpelijk fenomeen. Dat doen we zelf ook weleens. Dan kunnen we enorm veel zelfmedelijden hebben. Tot we het gaan relativeren.

Het is helemaal niet erg om soms even in de slachtofferrol te gaan zitten. Als je er maar niet blijkt hangen. Als je wel in die slachtofferrol blijft hangen, zit daar altijd een belang achter. Dat moet je gaan snappen. Vaak blijven mensen erin hangen omdat ze er niet uit kunnen komen of omdat ze het gebruiken om de wereld naar hun hand te zetten.

Slachtoffers kunnen hun positie heel makkelijk manipuleren. Ze hebben het gevoel niets te hoeven. De slachtofferrol neemt iedere vorm van verantwoordelijkheid weg. Daardoor groei je niet of nauwelijks meer. Daar zit het grootste probleem.

Het leven vraagt jou om steeds te participeren en te delen. Om letterlijk en figuurlijk je grenzen op te zoeken en te groeien. Als je niet meedoet, zul je merken dat alles stagneert. Je komt steeds meer in een neerwaartse spiraal terecht. Dat alles begint onbewust met de overtuiging dat de hele wereld jou dit heeft aangedaan en dat de wereld het voor jou moet gaan oplossen.

Als lang genoeg in de slachtofferrol zit, wordt het vanzelf en self fulfilling prophecy. Als je maar blijft zeuren over alles en iedereen, ga je zien dat mensen die wel positief in het leven staan op een gegeven moment hun contact met jou gaan minderen. Als je in een slachtofferrol zit wil je vaak ook geen mensen om je heen die jou eruit kunnen helpen. Je wilt geen contact met mensen die een oplossing hebben. Je wilt je vooral veilig en vertrouwd voelen.

De drama-driehoek

De drama-driehoek is een heel handig model om de verhouding met mensen in de slachtofferrol te begrijpen. De driehoek bestaat uit het slachtoffer, de dader en de helper.

Als slachtoffer kun je in de driehoek heel snel wisselen naar de dader. Je kunt met jouw rol heel makkelijk de wereld naar je hand zetten. Voor je het weet creëer je ellende voor iemand anders in jouw directe omgeving. Dat kan bijvoorbeeld door geen actie te ondernemen, veeleisend te worden of de meest onmogelijke dingen van je omgeving te vragen. Dan ben je de dader van andermans lot.

Je ziet nu bijvoorbeeld dat mensen zich verzetten tegen de corona regels. Ze vallen regeringsleiders aan en geven ze de schuld van alles. Omdat ze zich slachtoffer voelen, stellen ze zich agressief op en worden ze ineens dader.

Hoe kom je uit de slachtofferrol?

Als je van jezelf weet dat je in de slachtofferrol zit, dan is dat al de eerste stap om eruit te komen. Je begint al te ontwikkelen. Het is lastiger wanneer je iemand in je omgeving hebt die in de slachtofferrol zit.

Het werkt bijna nooit om iemand direct te confronteren met zijn slachtofferrol. Het kan zelfs averechts werken. Je drukt ze alleen maar verder in hun rol. Het is beter om je eigen betweterigheid even niet mee te nemen in het gesprek. Het gaat niet werken als je het gesprek aangaat met het idee dat jij het leven van de ander zomaar even gaat oplossen.

Er is een groot verschil tussen begrip tonen voor iemands situatie en iemand echt begrijpen. Het gaat erom dat je echt luistert naar iemand, of je het er nu mee eens bent of niet. Als je luistert en de ander wil begrijpen, dan zorg je dat diegene zich gehoord voelt. Dat is een van de belangrijkste stappen als je iemand wilt helpen uit de slachtofferrol te komen. Je moet eerst een vertrouwensband opbouwen waarin iemand zich veilig voelt.

Opvoeden is voorleven

Zonder dat je iemand anders echt iets wilt opleggen, wil je laten zien hoe je in balans kunt zijn, blij door het leven gaat, plezier hebt en enthousiast bent over dingen. Als iemand in jouw directe omgeving iets in jou ziet wat aantrekkelijk is, iets wat hij ook wil, kan dat diegene helpen uit de slachtofferrol te stappen. Uiteindelijk is geluk een natuurlijke staat van zijn. Daar hoef je niet je best voor te doen.

Chagrijnig kijken kost meer energie dan blij kijken.

Dat zie je ook aan de mimische spieren in het gezicht. Chagrijnig kijken kost meer energie dan blij kijken. Glimlachen is veel natuurlijker dan boos kijken. Je ziet het ook als je naar kinderen kijkt: die zijn vaker blij dan de gemiddelde volwassene.

Als je iemand wilt helpen uit de slachtofferrol te komen, kun je dat doen door zoveel mogelijk blij, optimistisch en positief te zijn. Dat ga je voorleven. Je merkt dan dat mensen twee keuzes hebben. Ze kunnen aangestoken worden door je optimisme en uit de slachtofferrol komen. Of ze kunnen zich eindeloos aan je gaan storen, omdat jij zo blij, opgewekt en optimistisch bent. Als jij blij en gepassioneerd bent, kun je iemand die in de slachtofferrol zit herinneren aan het feit dat diegene daar geen contact meer mee kan maken. Diegene kan zich aan je gaan ergeren en langzaam maar zeker uit je leven verdwijnen.

Wat doe je als je geen afscheid van iemand wilt nemen?

Wat moet je met mensen in je leven die in de slachtofferrol zitten? De enige manier waarop ze jou nog kunnen voeden, is door je bewust te maken van een manier van leven die jij absoluut niet wilt. Toch is de keuze om uit iemands leven te verdwijnen niet altijd snel gemaakt.

Als het om een vriend of kennis gaat, kun je er bewust voor kiezen om niet meer met die persoon om te gaan. Het slachtoffer blijft achter. Die zal alleen nog maar mensen in zijn omgeving overhouden die ook in een negatieve modus zitten. Dat kan soms een hele moeilijke keuze zijn om te maken.

Misschien wil je iemand niet achterlaten, omdat het al heel lang een vriend, familielid of partner is. Er moet iemand zijn die diegene uit de slachtofferrol gaat helpen. Het nadeel is dat een slachtofferrol steeds erger wordt als je er lang in blijft zitten.

Albert merkt vaak dat volwassenen naar hem toekomen en aangeven dat hun vader of moeder maar in de slachtofferrol blijft hangen. Ze worden daar eindeloos mee gemanipuleerd. Niet alleen tijdens de feestdagen, maar vaak op gewenste en ongewenste momenten. Maar je neemt ook niet zomaar afscheid van je ouders.

In dat soort gevallen wil je juist wel in verbinding blijven. Als je de deur helemaal dicht gooit, weet je zeker dat ze verder gaan afglijden. Maar je moet het wel begrenzen. Je kunt aangeven: “Ik heb respect voor de manier waarop je leeft. Ik blijf bij je zolang het voor mij nog goed voelt. Maar ik ga niet mee in jouw gedachte of gedrag.” Dat vraagt om de nodige oefening. Je moet leren om dicht bij jezelf te blijven.

Stel, je bent een keer op de koffie en je hoort alleen maar drama verhalen. Dan mag je iemand best onderbreken en aangeven: “Goh, vervelend dat je daar zo in zit. Dit is hoe het voor mij werkt…” Of: “Mijn manier van leven zit anders in elkaar. Sta je ervoor open dat ik daar iets over deel?” Je kunt altijd vragen stellen aan mensen, zonder die ander meteen te bekeren tot jouw manier van denken.

Soms moet je gewoon even zeiken

Wanneer iemand alsmaar aan het klagen is, kun je gewoon eens de vraag stellen: “Waarom vertel je me dit?” Dat geeft meteen een heel ander gesprek. Sommige mensen zijn gewoon van slag. Ze weten zelf eigenlijk ook niet waarom ze iets vertellen. Met zo’n vraag merk je hoe serieus het is. Soms moet iemand alleen maar even leeglopen.

Tonny merkt dat hij zich bij sommige mensen zo comfortabel voelt dat hij even zijn zeik kwartiertje heeft. Hij kan zich heel goed voorstellen dat mensen dan denken: ‘Wat is die jongen de hele tijd aan het zeuren.’ Als iemand dan vraagt waarom hij dit vertelt, is het antwoord heel simpel: “Ik moest dit gewoon even kwijt.”

Als je weet dat je het nodig hebt om gewoon even te zeiken, kun je dit van tevoren met iemand afspreken. Het eerste kwartier gooi je er alle ellende en frustraties uit. Je kunt zelfs een kookwekker zetten. Daarna stop je met zeiken en ga je vooral denken in oplossingen.

Houd je voor ongeveer 20% bezig met het probleem en 80% met de oplossing. Als je bereid bent om verantwoordelijkheid te nemen voor je eigen leven en daar stappen in te zetten, is dat al de belangrijkste stap om weer uit de slachtofferrol te komen.

Nog wat bonustips

Om iemand die in de slachtofferrol zit te confronteren, zijn er een aantal dingen die je kunt testen. Je kunt iemand provocatief confronteren. Bijvoorbeeld door lacherig te zeggen: “Ze moeten inderdaad ook altijd jou hebben.” Je maakt het dan wat groter, zodat het slachtoffer zelf inziet dat het misschien toch meevalt. Dit werkt vooral als je een goede verbinding met de ander he

Je kunt iemand ook tegengesteld confronteren. Je maakt het probleem dan groter dan dat iemand zelf dacht. Als iemand zeurt dat er ‘s avonds nooit iets leuks op tv is, dan kun je zeggen: “En je hebt ook al zo’n stomme vervelende baan waar je elke dag naartoe moet en die relatie waar je in zit zou ik ook niet willen. En ik vind ook niet dat je er fit uitziet.” In dat kader valt hetgeen waar iemand ontevreden over was nog wel mee. Het ligt een beetje aan de situatie of deze manier goed werkt.

Nog iets wat je kunt proberen is de challenge van Kevin Weijers: 21 dagen niet klagen. Je krijgt dan een elastiekje om je pols en je mag 21 dagen niet klagen, niet schelden en niet negatief over iemand anders praten die er niet bij is. Je mag alleen klagen als je ook direct met een oplossing voor het probleem komt. Elke keer als je de regels breekt door te schelden of klagen, moet je het elastiekje om je andere pols doen en beginnen de 21 dagen opnieuw. Het is leuk om deze challenge zelf een keer te proberen, maar het is ook interessant om iemand anders die in een klaagmodus zit mee te krijgen en samen de challenge aan te gaan.